जनार्दनसँगै लडेका पिलीका कमाण्डर

A+ A A-

भर्खर जुँगाको रेखी बस्दै गरेको एउटा १७ वर्षीय किशोर । जाजरकोटको वीरेन्द्र-ऐश्वर्य माध्यमिक विद्यालय कक्षा ८ मा पढ्दै गरेको ।

स्कुल जाने, पढ्ने र घर फर्किने कामबाहेक अरू काम गरौँला, देशमा भइरहेको परिवर्तनको लडाइँमा सहमागी हुँला भन्ने लागेको थिएन । तर, परिस्थितिले उनलाई मुलुक परिवर्तनका लागि ऐतिहासिक युद्धमा होमिन बाध्य पार्‍यो ।

उनी तत्कालीन माओवादीले सुरु गरेको १० वर्षे सशस्त्र विद्रोहमा सामेल भए । माओवादीले सशस्त्र विद्रोह सुरु गरेको ३ वर्ष मात्र पुगेको थियो ।

१ फागुन २०५२ देखि तत्कालीन राज्यसत्ताविरुद्ध औपचारिक रूपमै हतियार उठाएर विद्रोह सुरु गरेको माओवादीको आधार इलाका थिए, जाजरकोट, रोल्पा र रुकुम ।

माओवादीका आधार इलाका भएका कारण सरकारी सुरक्षाकर्मीले गाउँघरका किशोर, किशोरी, युवा सबैलाई माओवादीको आरोपमा दुःख दिन थाले ।

त्यही दुःख सहन नसकेर उनी माओवादीमा होमिन बाध्य भए । १७ वर्षका किशोर हातमा बोकेका कापी, किताब, कलम छाडेर बन्दुक बोक्न थाले ।

माओवादी जनमुक्ति सेनाका तत्कालीन बटालियन कमाण्डर शान्तबहादुर बस्नेत ‘क्रान्ति’को सशस्त्र विद्रोहयात्रा निकै रोमान्चकारी लाग्छ ।

२०५५ सालदेखि माओवादी सशस्त्र विद्रोहमा होमिएका शान्तबहादुर सुरुमा जनसेनाका सिपाही बने । पछि बढुवा हुँदै बटालियन कमाण्डरसम्म पुगेका हुन् ।

बस्नेत बटालियन कमाण्डर हुँदासम्म माओवादीले तत्कालीन शाही सेना र प्रहरीमाथि पश्चिम नेपालमा गरेका हरेक ठूला हमलामा सामेल भए । १९ वैशाख २०५९ मा भएको रोल्पाको लिस्ने आक्रमणमा उनी घाइतेसमेत भए ।

उनको बायाँ खुट्टामा गोली लाग्यो । लिस्नेमा माओवादीले दिउँसै सेनाको क्याम्प कब्जा गरेको थियो । त्यसरी नै अछामको मङ्गलसेन, दाङको घोराही, रुकुमको खारा, कालीकोटको पिली, जुम्लाको खलङ्गा हमलामा समेत बस्नेत सहभागी थिए ।

लिस्ने आक्रमणबाहके अरू ठाउँका हमलामा आफू कहीँ घाइते नभएको बस्नेतको भनाइ छ । ‘लिस्नेमा हामीले दिउँसै हमला गरेका थियौँ । मसँग झोलामा १० लाख रूपैयाँ पनि थियो । गोली लागेपछि त्यो पैसाको झोला पनि फालेँ । पछि साथीले बोक्यो’, उनी भन्छन्, ‘म लिस्ने घटनापछि ५ महिना रेस्टमा बसेँ । पछि निको भएपछि फेरि युद्धमै होमिएँ ।’ ती युद्धका दिन सम्झिँदा अहिले कसरी बाँचेँ भन्ने लाग्छ उनलाई, डर लाग्छ ।

उक्त १० वर्षे सशस्त्र विद्रोहका बेला आफूसँगैका सयौँ साथी गुमाउँदाको पीडा शब्दमा वर्णन गर्नै नसकिने खालको रहेको बस्नेत सुनाउँछन् ।

सम्झनामा जुम्ला र पिली हमला

माओवादीले सुरु गरेको १० वर्षे सशस्त्र विद्रोहको ऐतिहासिक घटना हो, कालीकोटको पिली र जुम्लाको खलङ्गा हमला । पिली हमला माओवादीको ऐतिहासिक सफलता भएको र जुम्ला नसोचेको पराजय भोग्नुपरेको हमला भएको उनको भनाइ छ ।

यिनै हमलापछि माओवादी तत्कालीन ७ दलसँग मिलेर मूलधारको राजनीतिमा आएको हो । यी दुवै हमलामा शान्तबहादुर बस्नेत ‘क्रान्ति’ बटालियन कमाण्डरको हैसियमा तत्कालीन शाही नेपाली सेनासँग लडेका थिए ।

जुम्ला हमलामा माओवादीले नराम्रोसँग हार व्यहोर्‍यो । करिब एक सयको हाराहारीमा जनमुक्ति सेना उक्त हमलामा मारिएका थिए ।

भौगोलिक अप्ठ्यारो र चिसो भएका कारण आफूहरूले जुम्ला हमलामा पराजय भोग्नुपरेको उनको भनाइ छ ।

‘एक त आक्रमण गर्ने मिति तय गरेकै दिन हिमपात भयो । हाम्रा हतियारहरूले चिसोका कारण काम गर्न सकेनन् । सेनाको पूर्वतयारी राम्रो रहेछ । हाम्रा धेरै साथीहरूले साहदत प्राप्त गरे । धेरै घाइते हुनपुगे’, बस्नेत भन्छन् ।

जुम्लाको पराजयपछि धेरै साथीहरूले निराश भएर पार्टी छाड्न थालेको र पलायन हुन सुरु गरेको उनको भनाइ छ । पार्टीलाई शान्ति प्रक्रियामा आउन बाध्य बनाउनुको एक महत्त्वपूर्ण घटना जुम्लाको पराजय भएको बस्नेत बताउँछन् ।

२०५९ मंसिरको जुम्ला आक्रमण माओवादीले जितेको भए परिस्थिति अहिलेको भन्दा भिन्न हुने अनुमान उनको छ ।

जुम्लाको पराजयपछिको ठूलो सफलता माओवादीका लागि २३ साउन २०६२ को कालीकोटको पिली आक्रमण भएको उनको भनाइ छ । पिली आक्रमणमा जनमुक्ति सेनाले शाही सेनाको ब्यारेक नै कब्जा गरेको थियो ।

त्यो माओवादीका लागि ‘गर या मर’को हमला भएको बस्नेतले बताए ।

त्यसबेला माओवादीले कर्णाली राजमार्गको सुरक्षामा खटिएको शाही सेनाको अस्थायी ब्यारेक नै कब्जा गरेको थियो । पिली घटनाका सबै योजनाकार तत्कालीन पश्चिम डिभिजन कमाण्डर जर्नादन शर्मा (प्रभाकर) थिए ।

पिली घटनामा शाही सेनाका ६२ जनाको ज्यान गएको थियो भने सेनाका सबै हातहतियार माओवादीले कब्जा गरेको थियो ।

करिब २ सय जनाको संख्यामा रहेका शाही सेनाका बाँचेकाहरू पनि माओवादीको कब्जामा परे । यसरी कब्जामा रहेका सेनाको सुरक्षा र हेरचाहमा समेत बस्नेत खटिए ।

माओवादीको कब्जामा रहेका शाही सेनालाई आफूले पछि मानवअधिकारवादीको रोहवरमा जाजरकोटबाट मुक्त गरेको बस्नेतले बताए ।

पिली आक्रमण दिउँसोको ५ बजेदेखि नै सुरु गरेको बस्नेतको भनाइ छ । पिली आक्रमण गर्न पश्चिम डिभिजन कमाण्डर जनार्दन शर्माको प्रमुख नेतृत्वमा ३ वटा बटालियन पिली पुगेका थिए ।

त्यसमध्ये २ नम्बर बटालियन कमाण्डर उनै बस्नेत थिए । आफ्नो बटालियनमा कुनै पनि क्षति नभएको बस्नेतको भनाइ छ ।

शान्ति प्रक्रियापछि बस्नेतको भूमिका

पिली आक्रमणपछि माओवादीले त्यति धेरै क्षति हुने गरेर कहीँ हमला गर्न सकेन । आक्रमणको ५ महिनापछि २०६२ मंसिरमा नेपाली कांग्रेसहित तत्कालीन संसदवादी ७ दल र माओवादीबीच १२ बुँदे सहमति भयो ।

त्यसैको जगमा २०६२/०६३ को दोस्रो जनआन्दोलन भयो । राजतन्त्रको अन्त्य भयो । विद्रोही माओवादी राजनीतिको मूलधारमा आए ।

संविधानसभाको पहिलो निर्वाचन भएर धेरै सिट ल्याउने माओवादीले सरकार बनायो । पुष्पकमल दाहाल (प्रचण्ड) प्रधानमन्त्री बने । सेना समायोजन प्रक्रियाअन्तर्गत तत्कालीन माओवादी जनमुक्ति सेना नेपाली सेनामा गाभियो । तर, उनी समायोजनमा परेर पनि शैक्षिक अवकासमा पुगे ।

सेना समायोजन प्रक्रियामा बस्नेतको विमति रह्यो । उनी सेना समायोजन नभएर त्यो माओवादीको आत्मसमर्पण भएको बताउँछन् ।

‘त्यो सेना समायोज थिएन । आत्मसमर्पण थियो । हामी जस्ता हरेक युद्धमा लडेका जनमुक्तिका कयौँ साथीहरू अहिले विचल्लीमा छौँ । त्यो कसरी सेना समायोजन भयो ?’, बस्नेत प्रश्न गर्छन् ।

उसो त शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड प्रधानमन्त्रीबाट हटेपछिको सुरक्षा जिम्मा जनमुक्ति सेनाको तर्फबाट उनै बस्नेतले गरेका थिए । प्रचण्डको सुरक्षामा उनी ४ वर्ष निरन्तर खटिए ।

प्रचण्डको विशेष सुरक्षाका लागि प्रचण्डसँगै बसे । एउटै गाडी प्रयोग गरे । उनीसँगै प्रचण्डको गाडीमा चढ्ने लालबहादुर रोकाय र प्रचण्डपुत्र प्रकाश दाहालको निधन भइसकेको छ ।

प्रचण्डसँगै बस्दा र युद्ध अवधिका मिल्ने साथी गुमाउनु आफ्नो दुखद् क्षण रहेको बस्नेको भनाइ छ । प्रचण्डको सुरक्षाको जिम्माबाट हटेपछि भने उनलाई अहिलेसम्म प्रचण्डले के कस्तो छ ? भनेर सोधेका छैनन् ।

उनी अहिले बाँकेको कोहलपुरतिर सामान्य जीवन बिताइरहेका छन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार २०, २०७७ ११:०९