मैले छोडें, एनबीआई अब सर्टिफाइड कोर्सतिर लागोस्

A+ A A-

नेसनल बैंकिङ इन्स्टिच्युट (एनबीआई) को अवधारणाबारे कुरा गर्न हामी निकै पछाडि जानुपर्ने हुन्छ । सन् २००१/०२ तिर वित्तीय क्षेत्र सुधार कार्यक्रम चलिरहेको थियो । त्यो बेला सरकारको लगानी पनि रहेको एउटा वाणिज्य बैंकको खराब कर्जा (एनपीएल) ६० प्रतिशतभन्दा माथि थियो ।

त्यो बैंकका बारेमा विश्व बैंक, केपीएमजीलगायतको प्रतिवेदन आयो । अध्ययनले अन्य विषयका साथै कर्मचारीको क्षमता अभिवृद्धिको विषयलाई गम्भीर रूपमा उठायो । नेपाल राष्ट्र बैंकले पनि यो विषयलाई आत्मसात् गर्यो । राष्ट्र बैंककै अध्ययनले पनि बैंकिङ क्षेत्रका कर्मचारीको क्षमता अभिवृद्धि गर्न आवश्यक रहेको देखायो ।

त्यो बेला एकातिर देशमा आन्तरिक द्वन्द्व थियो भने अर्काेतिर बैंक वा वित्तीय संस्थाहरूको संख्या पनि बढिरहेको थियो । राष्ट्र बैंकले वाणिज्य बैंकका साथै विकास बैंक र फाइनान्स कम्पनीहरूको लाइसेन्स वितरण गरिरहेको थियो । सन् २००१/०२ देखि सन् २००८ सम्ममा धेरै बैंक वा वित्तीय संस्थाहरू खुलेका छन् ।

बैंक वा वित्तीय संस्थाको संख्यात्मक वृद्धिसँगै गुणात्मक विकास पनि गर्नुपर्छ भन्ने कुरा आयो । वित्तीय क्षेत्र स्थायित्वका लागि वित्तीय क्षेत्रमा दक्ष जनशक्तिको आवश्यकता थियो ।

यस्तै आवश्यकताबोध र अध्ययनहरूको निष्कर्षका आधारमा राष्ट्रियस्तरको एकेडेमी स्थापना गर्नुपर्छ भन्ने निष्कर्षमा पुगिएजस्तो देखिन्छ । अनि एकेडेमी स्थापनाको अध्ययन हुन थाल्यो ।

त्यो बेला एसियाली विकास बैंकको साना किसान विकास कार्यक्रम सञ्चालनमा थियो । त्यो कार्यक्रममा कृषि विकास बैंक, साना किसान विकास बैंक र नेपाल राष्ट्र बैंकको लघुवित्त विभाग संलग्न थिए । त्यही कार्यक्रममा जनशक्तिलाई तालिम दिने संस्था पनि जोडिन आयो । नेपाल बैंकर्स एसोसिएसन पनि सक्रिय रूपमा यसमा लागेको थियो ।

एसियाली विकास बैंक (एडीबी) ले सन् २००८ मा मलाई सम्पर्क गरेको थियो । त्यो बेलामा म थाइल्याण्डको एउटा अमेरिकन विश्वविद्यालयमा कार्यरत थिएँ । त्यसमा मैले काम गरेको १० वर्ष भइसकेको थियो । एडीबीले ‘नेपालमा यस्तो काम गर्ने कुरा आएको छ, तपाईंको नाम पनि आइरहेको छ, तपाईं यसमा इच्छुक हुनुहुन्छ ?’ भनेर मसँग कुरा गरेको थियो ।

मैले यो बीचमा एडीबीसँग विभिन्न चरणमा कुरा गरें । यसमा नेपाल राष्ट्र बैंक सहभागी छ कि छैन ? नेपाल बैंकर्स एसोसिएसन सहभागी हुन्छ कि हँुदैन जस्ता प्रश्न सोधेको थिएँ । उनीहरूले सहभागी छन् भन्ने जवाफ दिएका थिए । यो कुरा मलाई पनि निकै मन परेको थियो ।

यसपछि सन् २००९ मा एनबीआई स्थापना भयो । म सन् २०१० देखि एनबीआईमा आवद्ध भएँ । र, खासमा भन्ने हो भने एनबीआईको प्रमुख कार्यकारीको रूपमा विश्वव्यापी विज्ञापन भएको थियो । म त्यो विज्ञापनबाट छनोट भएर आएको हुँ । प्रतिस्पर्धामा सहभागी म मात्रै नेपाली थिएँ । बाँकी सबै विदेशी नागरिक थिए ।

मलाई नेपाल फर्कन एकदमै हुटहुटी थियो । परिवार र साथीहरूले नेपाल फर्कन दबाब दिइरहेका थिए । देश विकास गरौंला, देशलाई केही दिऊँला भनेर म नेपाल फर्केको होइन । यस्ता रोमान्टिक कुरा गर्न पनि मलाई मन पर्दैन । नेपाल फर्कने मेरो हुटहुटी र आफूलाई उचित लागेको अवसर पाएकाले म नेपाल फर्केको हुँ ।

म तालिम दिने संस्थाको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत भएर त आएँ । तर, सबै साथीहरूले यो के गरेको भनेर मलाई प्रश्न गरे । थाइल्याण्डमा हुँदा मेरो प्रोफाइल राम्रो थियो । यस्तो किन गरेको यसले भन्ने साथीहरूलाई लागेको रहेछ । तालिम भनेको त अवकाश पाएपछि पाउने उपहार हो जस्तो गरी बुझिँदो रहेछ । जागिर बिग्रेपछि तालिम दिने भन्ने हुँदो रहेछ ।

त्यो बेला म ४०/४१ वर्षको थिएँ । यो भनेको मानिसको सबैभन्दा ऊर्जाशील समय हो । तालिम दिने भन्ने कुरा मेरो लागि नितान्त नयाँ विषय पनि थियो । मलाई रहर लागेको थियो । नेपाल फर्कने मेसो मिलेको थियो । अलिअलि बैंकिङ बुझेको भए पनि १० वर्ष त छोडेको नै भइसकेको थियो ।

एनबीआईमा आएपछि धेरै कुरा मेरा लागि नयाँ थिए । नेपाल नै १० वर्षदेखि नयाँ भएको थियो । तालिम भनेको छ, के गर्ने, कसरी गर्ने, आवश्यकता कस्तो खालको, कहाँ र कसलाई भन्नेजस्ता प्रश्नहरू पनि थिए । त्यसैले मैले बुझ्दै गएँ । अध्ययन र अनुसन्धान गर्न लागें । मैले सोचेका केही विषय नहुने रहेछन् भन्ने यकिन भयो । हुँदैन भनेका कतिपय विषय हुने रहेछन् भन्ने भयो ।

सबैभन्दा समस्या मलाई तालिम लिने व्यक्ति पाउनमा नै भयो । तालिमलाई खर्चको रूपमा लिने परिपाटी रहेछ । तालिम दिने पूर्णकालीन जनशक्ति नै रहेनछ । अहिले बल्ल अवकाश पाएर मान्छेहरू आउँदैछन् । यो १० वर्षको अवधिमा एनबीआईले सय जनाभन्दा बढी तालिम दिने प्रशिक्षकहरु उत्पादन गरेको छ । केही व्यक्तिहरूले हामीसँग सिकेर बाहिर पनि चलाइरहेका छन् ।

म एनबीआई आउनुभन्दा अगाडि एनबीआईले सर्टिफाइड कोर्स ल्याउने, त्यसलाई नेपाल राष्ट्र बैंक र बैंकर्स एसोसिएसनले बाध्यकारी बनाउने भन्ने थियो । तर, यस्तो हुन सकेन । एनबीआईले ४ वर्षअगाडि नै ज्यानबी, क्यानबी कोर्स ल्यायो । हजारौं जनाले यो कोर्स लिइरहनुभएको छ । अन्य देशमा भने केन्द्रीय बैंक र बैंकर्स एसोसिएसन मिलेर बाध्यकारी बनाएको छ । हाम्रोमा हुन सकेन ।

एनबीआईले तालिम दिएर मात्रै बस्ने होइन । यसले सर्टिफाइड बैंकर उत्पादन गर्नुपर्यो । सर्टिफाइड कोर्सलाई बाध्यकारी नबनाउँदा दक्ष जनशक्ति उत्पादन गरेको मापक के भयो भन्ने प्रश्न आऊला ।

तालिम भनेको अवकाशपछि अनुभव साटासाट गर्ने प्लेटफर्म होइन । अहिलेको पुस्ता ज्ञान प्राप्तिका लागि त्यति इच्छुक छैन । उनीहरू इन्टरनेटको माध्यमबाट त्यस्तो ज्ञान आफैंले प्राप्त गर्न सक्छन् । उनीहरूलाई चाहिएको सीप हो । तालिमले त्यो सीप दिनुपर्यो । आजको दिनमा तालिम दिँदा ज्ञानसँगै सीपलाई कसरी दिने भन्ने कुरा ठूलो हो । आइतबार सिकेको कुरा सोमबार बैंकमा पुगेर प्रयोग गर्न सकियोस् भन्ने कुरा आजको पुस्ता खोज्छ । यस्तो कुरा सर्टिफिकेसन कोर्सबाट आउँछ ।

बैंकिङमा अर्काे महत्त्वपूर्ण विषय भनेको सुसंस्कृति (कल्चर) हो । हामीले तालिममा दिएका विषयभन्दा उसको कार्यक्षेत्रमा गर्ने कार्यशैली पृथक छ भने त्यस्तो सिकाइले केही माने नै राख्दैन । सुसंस्कृति माथिदेखि सुशासन हुँदै आउँछ । कर्जा लगानी, जोखिम व्यवस्थापन, कर्जा व्यवस्थापन, बैंकिङ मूल्य र मान्यताको पालनाजस्ता कुरा सुसंस्कृतिभित्र नै पर्छन् ।

प्रतिस्पर्धाले होला, अहिले बैंकिङ क्षेत्रमा ऋण फाल्न, धितो खेप्ने र खाम्ने भन्ने चल्न थालेछ । यो कल्चरबाट हामी बाहिर निस्कनुपर्‍याे । किनभने नर्मल बैंकिङमा फर्कनु जरुरी छ । नर्मल बैंकिङभित्र प्रुडेन्ट बैंकिङ अभ्यासहरू सिकाउनुपर्‍याे । संस्थाको सुसंस्कृतिलाई रोबस्ड बनाउनुपर्‍याे । संचालक समिति र प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सुसंस्कृतिको च्याम्पियन हो । बैंकिङ भनेको त्यस्तो कुनै क्लिस्ट कुरा होइन । रकेट साइन्स होइन । सिक्न सकिने विषय हो । काम गर्दै गएपछि एलसी खोल्न, एलसी बुझ्न वा अन्य बैंकिङ क्रियाकलाप बुझ्न सक्छ । दैनिक काम नै यस्तै परेपछि सबैले सिक्छन् ।

तर, कल्चर एकदमै महत्त्वपूर्ण कुरा हो । नियमसंगत काम गर्नुपर्छ, नियमविपरीत गएर काम गर्नु हुँदैन भन्ने नभएसम्म कुनै पनि व्यक्ति कर्जा व्यवस्थापन वा जोखिम व्यवस्थापनमा राम्रो होला । तर, नियमविपरीत गएर काम गरेपछि सक्किहाल्यो नि ।

यसैकारण हामीले तालिमहरूमा ६० प्रतिशत कोर बैंकिङ सिकाउने र ४० प्रतिशत अत्यावश्यक सीप सिकाउन लाग्यौं । हामीले इमानदार बैंकिङ, संस्थागत सुशासन, नियामकीय प्रावधानको परिपालना, नेतृत्व विकास, कम्युनिकेसनजस्ता विषयमा बढी जोड दिएका छौं । यो नै अत्यावश्यक सीप हो ।

मेरै कुरा गर्नुहुन्छ भने एनबीआईमा म आउनेबित्तिकै कलेजबाट कर्पाेरेटमा आउँदाको मुख्य समस्या के हो भने निक्र्याेल गरें । त्यसमा ग्याप देखें । कलेजमा बीबीए, एमबीए गरेर बैंकमा आउँछन्, बैंकले एकैचोटि डेस्कमा काम गर्न खटाएको छ । यस्तो जनशक्ति सैद्धान्तिक ज्ञान लिएर त आएको हुन्छ । बीबीए वा एमबीएको डिग्री भनेको जनरल डिग्री हो । यो कुनै स्पेसलाइजेसन डिग्री होइन । न्यूनतम आवश्यकताको सार्टिफिकेट मात्रै हो । बैंकिङ भनेको अलिकति प्राविधिक पनि छ ।

सन् २०१० मै मैले अध्ययन गर्दा के फेला पारें भने दक्षिण एसियामा भुटान र अफगानिस्तानपछि नेपाल मात्रै यस्तो देश रहेछ, जहाँ बैंकिङ क्षेत्रमा आएको जनशक्तिसँग विश्वविद्यालयको न्यूनतम सामान्य शिक्षा लिनुबाहेक अरु ज्ञान वा सीप चाहिने रहेनछ । बंगलादेश, पाकिस्तान, भारत र श्रीलंकामा ६०औं वर्षदेखि बैंकमा गएपछि २ वर्षसम्म अनवरत रूपमा पढ्नुपर्ने, बैंकिङसम्बन्धी सर्टिफिकेसन लिएर मात्रै गर्न पाइने चलन रहेछ । यस्तो तालिमका लागि समय र पैसा सम्बन्धित बैंकले नै गर्दा रहेछन् ।

सन् २०१२ मा एनबीआईले यस्तो कोर्स नेपालमा भित्र्यायो । तर, एउटा बैंक पनि त्यसमा आएनन् । अहिले पनि एनबीआईले यस्तो कोर्स ल्याएको छ । तर, अहिले पनि कुनै बैंक आएका छैनन् । भारतमा ९ महिनासम्म त्यसरी तालिम लिनुपर्ने रहेछ । हामीले नेपालमा यसलाई ३ महिनामा झार्‍याैं । तर पनि कोही आएनन् ।

बैंकहरूलाई हतार छ । मान्छे लिइहाल्नुपर्ने बाध्यता छ । रणनीतिक रूपमा सोच्न उहाँहरूले भ्याउनुभएको छैन । बजेट नभएको पनि होइन । प्रोग्राम हामीले दिन्छौं भनिरहेका छौं । धेरै चोटि भनेका पनि छौं । एनबीआई भनेको नयाँ संस्था पनि होइन । बैंकर्स संघ नै आवद्ध छ । तर, परिणाम सकारात्मक आएको छैन ।

म अब एनबीआईमा छैन । बाहिरिएको छु । अहिलेसम्म हामीले ५० हजारभन्दा धेरैलाई तालिम दिइसकेका छौं । एनबीआई अबका दिनमा सर्टिफाइड कोर्सतिर नै जानुपर्छ । गुणस्तरीय जनशक्ति उत्पादनमा बढी ध्यान दिनुपर्छ । नयाँ प्रमुख कार्यकारी आउनुहुन्छ । उहाँले यो संस्थाको उपादेयता अझ बढाएर लानुहुन्छ भन्नेमा मेरो विश्वास छ । वित्तीय क्षेत्रलाई चाहिने स्रोत एनबीआईबाट आओस् । नयाँ नेतृत्वलाई सजिलो पनि छ । हिजोको दिनमा जस्तो आफैंले कमाएर खानुपर्ने बाध्यता छैन । शून्यबाट काम सुरू गर्नुपर्ने अवस्था छैन । वित्तीय रूपमा एकदमै सवल छ । गर्व गर्न लायक टिम छ ।

यो १० वर्षको बीचमा मैले अति धेरै र असाध्यै राम्रो आशीर्वाद पाएँ । धेरै कुरा सिक्न पाएँ । यति ठूलो नेटवर्कसँग चिनापरिचय गर्न पाएँ । मेरो कामलाई सबैले सहयोग गरिदिनुभयो । १० वर्षसम्म एउटा संस्थामा बसेर पनि सबैसँग राम्रो सम्बन्ध नै राखेर निस्कन पाएँ । यो मेरा लागि सबैभन्दा ठूलो सफलताको विषय भयो ।

(नेसनल बैंकिङ इन्स्टिच्युट (एनबीआई) का निवर्तमान प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सञ्जीव सुब्बासँग शिलापत्रका लागि शिव सत्यालले गरेको कुराकानीमा आधारित)

प्रकाशित मिति: सोमबार, कात्तिक १८, २०७६ १७:२९